Jednym z najważniejszych elementów niemieckiego prawa karnego są zasady procesowe (Verfahrensprinzipien). Można je potraktować jako standardy, które powinno spełniać każde konkretne postępowanie. Od ich spełniania zależy, czy dana sprawa zostanie rozpatrzona w sposób sprawiedliwy, z poszanowaniem interesów poszczególnych uczestników. W dzisiejszym wpisie omawiamy wybrane zasady postępowania karnego w Niemczech.
Zasada legalizmu odnosi się do obowiązków policji i prokuratury w zakresie zainicjowania postępowania. Organy ściągania powinny wszcząć i przeprowadzić postępowanie, jeśli dowiedzą się o faktach, w obliczu których popełnienie przestępstwa w Niemczech wydaje się prawdopodobne. Warto przy tym pamiętać, że niemiecki kodeks postępowania karnego (Strafprozeßordnung) przewiduje od powyższej zasady wyjątki – ich celem jest zabezpieczenie wymiaru sprawiedliwości przed paraliżem wywołanym natłokiem drobnych spraw. Na przykład w przypadku drobnych przestępstw (Vergehen) prokuratura może odstąpić od ścigania, jeżeli wina sprawcy jest znikoma, a ściganie nie leży w interesie publicznym (art. 153 i nast. kodeksu postępowania karnego).
Co do zasady, prawo karne w Niemczech przewiduje jawność rozprawy, co oznacza, że uczestnictwo w niej jest dostępne dla wszystkich. Dzięki tej zasadzie społeczeństwo może sprawować kontrolę nad przebiegiem postępowania. Zasada jawności nie jest bezwyjątkowa. Ograniczenie dostępu do rozprawy jest możliwe, jeżeli wymaga tego prawidłowy przebieg postępowania, np. jeżeli w sali rozpraw jest ograniczona liczba miejsc.
Zasada inkwizycyjności głosi, że organy ścigania powinny z urzędu zbadać i wyjaśnić fakty, na których opiera się akt oskarżenia, a następnie wyrok. Wynika to z art. 155 § 2, art. 160 § 2 i art. 244 § 2 niemieckiegokodeksu postępowania karnego. Tym samym, w przeciwieństwie do postępowania cywilnego, w którym to na stronach spoczywa obowiązek przedstawienia dowodów, sąd nie jest związany wnioskami dowodowymi oskarżyciela publicznego i obrony. Z omawianą zasadą wiąże się inna, tzw. zasada prawdy materialnej. Wskazuje ona, że w trakcie postępowania należy dociekać rzeczywistego przebiegu wydarzeń analizowanych w danej sprawie. Ograniczeniem ostatniej ze wskazanych zasad są np. domniemania prawne, które nakazują przyjąć „z urzędu”, że dany fakt wystąpił, jeśli wystąpił inny fakt.
Prawdopodobnie najbardziej znaną zasadą postępowania karnego w Niemczech i innych państwach, w tym w Polsce, jest zasada domniemania niewinności, która głosi, że oskarżony jest uważany za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona. Pod względem treści wiąże się ona z zasadą interpretowania wszelkich wątpliwości na korzyść oskarżonego („in dubio pro reo”), zgodnie z którą jeśli istnieją wątpliwości co do tego, że oskarżony popełnił przestępstwo, sąd powinien go uniewinnić. Aby uczynić zadość drugiej ze wskazanych zasad, sąd musi rozważyć wszystkie ustalenia poczynione w sprawie i na ich podstawie zdecydować, czy jest przekonany, że oskarżony popełnił przestępstwo.
Na zakończenie odnotujmy jeszcze dwie kwestie. Po pierwsze, katalog zasad postępowania karnego w Niemczech jest znacznie bogatszy. Należą do niego również np. zasada ustności (podstawą rozstrzygnięcia jest to, co zostało wygłoszone w trakcie postępowania) czy zasada szybkości (sprawę należy zakończyć w rozsądnym terminie). Po drugie, niemiecki system prawny jest pod względem zasad zbliżony do systemu polskiego, niemniej jednak należy pamiętać, że między jednym a drugim system występują również drobne różnice, wynikające z odmienności przepisów.