Spis treści:
Europejskie systemy prawne przewidują odrębny tryb odpowiedzialności karnej dla osób, które nie uzyskały jeszcze pełnoletniości. Tryb ten kształtowany jest w oparciu o szereg charakterystycznych zasad aksjologicznych, zgodnie z którymi należy m.in. uznawać prymat edukacji nad karaniem czy traktować karę jako ostateczny środek reakcji na czyn zabroniony. Uzasadnienie dla wyodrębnienia trybu odpowiedzialności dla osób niepełnoletnich zawiera się w przekonaniu o epizodycznym charakterze ich działań przestępnych. Innymi słowy, poprawnie przeprowadzona edukacja znacznie częściej niż w przypadku osób dorosłych staje się powodem odstąpienia niepełnoletniego od działalności przestępczej. W poszczególnych państwach kwestia odpowiedzialności karnej osób, które nie uzyskały pełnoletności, uregulowana jest odmiennie. Z niniejszego artykułu dowiesz się, czym charakteryzuje się odpowiedzialność karna nieletnich w Niemczech.
W niemieckim prawie karnym, podobnie jak w polskim prawie karnym, osoby niepełnoletnie określa się za pomocą dwóch terminów prawnych: nieletni (Jugendliche) oraz młodociany (Heranwachsende). Terminom tym nadaje się różne znaczenia. Co ważne, odpowiedzialność osób, do których terminy te się odnoszą, tj. odpowiedzialność nieletnich i młodocianych, została uregulowana w odmienny sposób.
Termin nieletni zdefiniowany został w § 1 JGG ustawy o sądach dla nieletnich (Jugendgerichtsgesetz; dalej: JGG). Ustęp 2. tego przepisu głosi, że nieletnim jest osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego ma czternaście lat, ale nie ukończyła jeszcze lat osiemnastu. Niemiecki kodeks karny (Strafgesetzbuch; dalej StGB) wyklucza odpowiedzialność osób, które w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyły czternastego roku życia (§ 19 StGB). W prawie niemieckim przyjmuje się, że zachowanie nieletniego może wypełnić znamiona wszystkich czynów zabronionych, które uregulowano w StGB. Innymi słowy, przyjmuje się, że nieletni jest zdolny popełnić te same przestępstwa, co osoba dorosła. Co jednak istotne, odpowiedzialność karna nieletnich została uregulowana w taki sposób, by nieletni za te same przestępstwa, które może popełnić dorosły, poniósł łagodniejszą karę. Jeżeli zgodnie z przepisami StGB za dane przestępstwo grozi kara pozbawienia wolności, której górna granica wynosi więcej niż dziesięć lat, górna granica kary pozbawienia wolności, którą można orzec w stosunku do nieletniego wynosi wynosi maksymalnie dziesięć lat (§ 18 JGG). Przykładowo, nieletni, który popełni przestępstwo zabójstwa uregulowane w § 212 StGB, nie może zostać skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności: maksymalny wymiar kary pozbawienia wolności, który można w stosunku do niego orzec wynosi dziesięć lat.
Niemiecki kodeks karny dla nieletnich JGG zawiera również definicję terminu młodociany. Punkt (2) przepisu § 1 JGG głosi, że młodocianym jest osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego ma osiemnaście lat, ale nie ukończyła jeszcze lat dwudziestu jeden. Zgodnie z § 105 JGG sędzia, orzekając o odpowiedzialności młodocianego, może zastosować przepisy dotyczące odpowiedzialności nieletnich, jeżeli (1) ogólna ocena osobowości sprawcy, uwzględniająca również warunki środowiskowe przekonuje, że młodociany w chwili popełnienia przestępstwa był jeszcze równoważny nieletniemu pod względem rozwoju moralnego i umysłowego, lub (2) ze względu na charakter, okoliczności lub motywy czynu należy uznać, że należy on do przestępczości nieletnich. Co ważne, JGG przewiduje możliwość podwyższenia maksymalnego – dziesięcioletniego – wymiaru kary w przypadku orzekania o odpowiedzialności młodocianego. Jak głosi § 105 ust. 3 JGG jeżeli młodociany zostanie uznany za winnego zabójstwa można – ze względu na szczególną wagę winy – skazać go na karę piętnastoletniego pozbawienia wolności.
Odpowiedzialność karna nieletnich w Niemczech została uregulowana w taki sposób, by przede wszystkim zrealizować w stosunku do nieletniego cel wychowawczy. Z uwagi na ten cel przepisy prawa niemieckiego – w szczególności przepisy JGG – wykluczają możliwość wymierzenia nieletniemu kary w maksymalnej wysokości, którą przewiduje StGB. Co ciekawe, w prawie niemieckim, inaczej niż w prawie polskim, nie określa się zamkniętego katalogu przestępstw, za które nieletni odpowiada, tak jak dorosły.