Wynagrodzenie za nadgodziny na terenie Niemiec

Na tej stronie znajdziecie Państwo informacje na temat tego, czym są i co oznaczają nadgodziny w Niemczech, czy jesteście Państwo zobowiązani do pracy w nadgodzinach, czy i w jakim zakresie nadgodziny muszą być wynagradzane. Znajdziecie tu Państwo również informacje na temat tego, kiedy postępowanie sądowe o zapłatę za nadgodziny w Niemczech ma szanse na sukces.

Polskojęzyczny adwokat Sebastian Müller udziela pomocy Polakom pracującym w Niemczech w zakresie wypłaty wynagrodzenia za nadgodziny.
  1. Co to są nadgodziny? 

  2. Czy jesteście Państwo zobowiązani do pracy w nadgodzinach na życzenie pracodawcy?

  3. Czy pracodawca może jednostronnie ustalić goziny czasu pracy?

  4. Czy pracodawca może również zlecać pracę w soboty?

  5. Na jakiej podstawie prawnej pracownicy są zobowiązani do pracy w nadgodzinach? 

  6. Czy istnieją nadgodziny, o których pracodawca nie jest świadomy?

  7. Czy istnieje prawo do nadgodzin?

  8. Jakie limity czasu pracy określa niemiecka ustawa o czasie pracy (ArbZG) dla nadgodzin? 

  9. Czy pracodawca musi płacić za nadgodziny?

  10. Czy pracodawca może zapewnić rekompensatę za czas wolny od pracy zamiast nadgodzin?

  11. W jaki sposób powinny być rozliczane i opłacane nadgodziny?

  12. Czy pracodawca musi płacić dodatek za nadgodziny?

  13. Czy może pracodawca odstąpić od obowiązku wynagradzania nadgodzin na podstawie klauzul zawartych w umowie o pracę?

  14. Kiedy postępowanie sądowe o zapłatę za nadgodziny ma szansę powodzenia?

  15. Wynagrodzenie za nadgodziny dla zawodowych kierowców

Co to są nadgodziny? 

Jeżeli pracujecie Państwo w nadgodzinach, pracujecie Państwo dłuże niż musielibyście Państwo normalnie.

PRZYKŁAD: Pracownik pracuje 30 godzin tygodniowo w Niemczech, sześć godzin każdego dnia od poniedziałku do piątku. W celu wykonywania czynności wyjątkowych pracuje wyjątkowo pięć godzin w sobotę, tak więc w tym tygodniu pracuje 35 godzin. Następnie przekroczyła o pięć godzin regularny czas pracy obowiązujący, tzn. przepracował pięć nadgodzin.

Czy jesteście Państwo zobowiązani do pracy w nadgodzinach na życzenie niemieckiego pracodawcy?

Nie, na ogół tak nie jest. Niemieckie prawo do udzielania dyspozycji nie uprawnia pracodawcy do żądania od pracownika nadgodzin. Wynika to z faktu, iż umowa o pracę określa zakres pracy, która ma być wykonywana przez Państwa. Gdyby niemiecki pracodawca mógł jednostronnie dokonać zmiany, zmieniłby on jednostronnie podstawową treść umowy.

Sytuacja jest nieco inna w sytuacjach awaryjnych, które są nie tylko w Niemczech bardzo rzadkie. Sytuacja awaryjna nie oznacza nagłego dużego zamówienia lub opóźnionej dużej dostawy towaru, lecz katastrofę, taką jak powódź lub pożar. Takie zdarzenia nie mogą być przewidziane przez niemieckiego pracodawcę, a istnienie firmy może być zagrożone. W takich niezwykle rzadkich, naprawdę awaryjnych sytuacjach, pracodawca może jednostronnie wymagać nadgodziny.

Czy niemiecki pracodawca może jednostronnie ustalić goziny czasu pracy?

Tak, ma do tego prawo. Zgodnie z tym, pracodawca może określić czas wykonywania pracy według swojej własnej woli. Chodzi tu o ustalenie godziny rozpoczęcia pracy. Nie ma to nic wspólnego z ilością godzin pracy, które mają być wykonane. Jeżeli godziny robocze ulegają zmianie, nie prowadzi to do powstania nadgodzin. Jednakże, przy przydzielaniu zmian, pracodawca musi wziąć pod uwagę osobiste interesy i sytuację rodzinną polskich pracowników, których to dotyczy.

Czy pracodawca może również zlecać pracę w soboty?

Tak, jest to również możliwe, chyba że niemiecka umowa o pracę wyraźnie stanowi, że pracownik musi pracować tylko w określone dni tygodnia, np. od poniedziałku do piątku.

Zarządzenie pracy w soboty w Niemczech ma również wpływ na ustalenie godziny pracy, tzn. na jej rozkład w dniach tygodnia, i nie ma nic wspólnego z nadgodzinami. W związku z tym, jeżeli pracodawca wymaga pracy w soboty, musi on przyznać czas wolny w innych dniach tygodnia, aby uniknąć nadgodzin.

Na jakiej podstawie prawnej pracownicy są zobowiązani do pracy w nadgodzinach? 

Jeżeli nie jesteście Państwo, jako pracownicy, generalnie zobowiązani do pracy nadgodzinowej na żądanie pracodawcy, to dlaczego praca w godzinach nadliczbowych jest wykonywana w całym kraju Niemiec? Czy to wszystko jest nielegalne?

Nie, ponieważ nadgodziny są również legalne w Niemczech (poza bardzo rzadką sytuacją awaryjną) w następujących okolicznościach:

  • Ustalenie indywidualne: W indywidualnych przypadkach uzgadniają Państwo z pracodawcą, że będziecie Państwo pracować dłużej. W tym przypadku godziny nadliczbowe nie są jednostronnie zarządzane przez niemieckiego pracodawcę, lecz uzgadniane są za wzajemną zgodą. Nie musicie Państwo zawierać takiej umowy na piśmie ani w żaden inny formalny sposób. Wystarczy ustne lub nawet milczące porozumienie.

  • Umowa o pracę: Niemiecka umowa o pracę zawiera klauzulę dotyczącą nadgodzin, która uprawnia Państwa pracodawcę do jednostronnego zamawiania nadgodzin według własnego uznania. Aby taka klauzula o godzinach nadliczbowych była skuteczna, należy określić maksymalną liczbę godzin nadliczbowych, które mają być przepracowane, tak aby jako pracownik wiedzieli Państwo, czego się spodziewać.

  • Porozumienie zakładowe: Jeżeli w, zakładzie, w którym Państwo pracujecie, istnieje niemiecka rada zakładowa, ma ona prawo do współdecydowania o godzinach nadliczbowych. Prawo przewiduje „tymczasowe przedłużenie normalnych godzin pracy”. Jeżeli rada zakładowa i pracodawca uzgodnią umowę o pracę nadgodzinową, a ta umowa o pracę określa okoliczności, w których pracodawca może zarządzić pracę w godzinach nadliczbowych, możliwość zezwolenia na pracę w nadgodzinach jest określona w umowie o pracę (która jednak nie zastępuje OK pracownika).

  • Układ zbiorowy pracy: Układy zbiorowe pracy niemieckie zawierają często również postanowienia dotyczące okoliczności, w których pracodawca może zarządzić pracę w godzinach nadliczbowych oraz liczby nadgodzin, które mogą być przepracowane. Wtedy wynika dopuszczalność nadgodzin z takiego układu zbiorowego.

Czy istnieją nadgodziny, o których pracodawca nie jest świadomy?

Nie, nadgodziny powstają tylko wtedy, gdy niemiecki pracodawca wyraźnie je zarządził lub przynajmniej milcząco je tolerował. W każdym przypadku musi on wiedzieć i zgodzić się, że pracownik pracuje w nadgodzinach.

Czy istnieje prawo do robienia nadgodzin?

Czasami nadgodziny są przepracowane przez długi okres czasu, tak że pracownicy przyzwyczaili się do nich – i otrzymują za nie wynagrodzenie. Niemniej jednak, pracodawca może ponownie odwołać pracę w nadgodzinach. W Niemczech nie ma prawa do przydzielania nadgodzin.

Jakie limity czasu pracy określa niemiecka ustawa o czasie pracy (ArbZG) dla nadgodzin? 

Niemiecka Ustawa o Godzinach Pracy (Arbeitszeitgesetz – ArbZG) z reguły przewiduje ośmiogodzinny dzień pracy, tzn. pracownik nie może pracować więcej niż osiem godzin dziennie.  Jednak przerwy pracy w Niemczech nie liczą się jako czas pracy. Ponieważ ta niemiecka ustawa opiera się na sześciodniowym tygodniu pracy, (6 x 8 godzin =) 48 godzin tygodniowo stanowi ogólnie obowiązującą górną granicę.
Dzienny czas pracy w Niemczech może zostać czasowo wydłużony do maksymalnie 10 godzin (bez przerw), a tym samym tygodniowy czas pracy do pełnych 60 (!) godzin (6 x 10 godzin), jeżeli w okresie rozliczeniowym sześciu miesięcy kalendarzowych lub 24 tygodni nie zostanie przekroczona średnia 8 godzin na dzień roboczy.

PRZYKŁAD: Pracownik pełnoetatowy (tzw. Vollzeit) pracuje dwie godziny nadliczbowe od poniedziałku do czwartku w pięciodniowym tygodniu w okresie miesięcy i dlatego pracuje dziesięć godzin zamiast ośmiu w tych czterech dniach. W piątki pracuje osiem godzin, tzn. nie pracuje w godzinach nadliczbowych. Następnie pracuje on średnio „tylko” 48 godzin w tygodniu (od poniedziałku do soboty), a więc nie przekracza limitu ośmiu godzin.

Czy niemiecki pracodawca musi płacić za nadgodziny?

Tak, generalnie nadgodziny w Niemczech muszą być wypłacane jako dodatek do normalnego wynagrodzenia. Gdyby było inaczej, pracownik wykonywałby więcej pracy, niż mu zapłacono. I nie jest to zgodne z giełdowym charakterem umowy o pracę (praca za wynagrodzeniem).

Czy pracodawca może zapewnić rekompensatę za czas wolny od pracy zamiast nadgodzin (tzw. Freizeitausgleich)?

Z reguły nadgodziny muszą być dodatkowo płatne. Mogą one zostać zrekompensowane przez czas wolny od pracy w zamian tylko wtedy, gdy pracownik wyrazi na to zgodę w konkretnym indywidualnym przypadku lub gdy niemiecki pracodawca przewidział w umowie o pracę możliwość redukowania nadgodzin.

Powodem, dla którego rekompensata za czas wolny nie może być „nakładana” na pracownika, jest to, że jest on uprawniony do wykonywania pracy. Jednostronne zwolnienie z pracy w Niemczech przez pracodawcę nie jest z reguły prawnie dozwolone.

W jaki sposób powinny być rozliczane i opłacane nadgodziny?

Ogólnie rzecz biorąc, pracodawca musi obliczyć stosowaną wobec pracownika stawkę godzinową i pomnożyć ją przez liczbę nadgodzin, które mają być wypłacone. Jeżeli pracownik ma stałą pensję miesięczną, wynagrodzenie godzinowe może być łatwo obliczone przy użyciu następującego formuły:

miesięczne wynagrodzenie x 3 : 13 : liczba godzin pracy w tygodniu

Czy pracodawca musi płacić dodatek za nadgodziny?

Dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych to wzrost wynagrodzenia godzinowego, które musi być wypłacane za nadgodziny są dla pracodawcy droższe w wyniku dodatku za nadgodziny niż zwykła godzina pracy. Ogólnie rzecz biorąc, pracodawca nie musi wypłacać takiego dodatku, tzn. musi to zrobić tylko wtedy, gdy dodatek taki jest uregulowany w niemieckiej umowie o pracę, w porozumieniu zakładowym lub w  niemieckim układzie zbiorowym pracy.

Czy może pracodawca w Niemczech odstąpić od obowiązku wynagradzania nadgodzin na podstawie klauzul zawartych w umowie o pracę?

Klauzule dotyczące godzin nadliczbowych w umowach o pracę przewidują czasami godziny nadliczbowe, że nadgodziny są

  • rekompensowane stałym wynagrodzeniem, lub

  • płatne tylko wtedy, gdy przekraczają pewną ilość, np. dziesięć na miesiąc, lub

  • rekompensowane pewną miesięczną kwotą ryczałtową.

Takie klauzule dotyczące nadgodzin są w wielu przypadkach prawnie nieskuteczne. Powodem nieważności jest to, że takie klauzule są niejasne i niezrozumiałe oraz nieracjonalnie niekorzystne dla polskiego pracownika.

Kiedy postępowanie sądowe o zapłatę za nadgodziny na ternie Niemiec ma szansę powodzenia?

Skargi płacowe w Niemczech, których celem jest nakazanie pracodawcy płacenia za nadgodziny, często kończą się niepowodzeniem. Wynika to z faktu, iż niemieckie sądy pracy wymagają od pracownika przedstawienia konkretnych dowodów na temat każdej pojedynczej nadgodziny. I nie tylko każda pojedyncza nadgodzina, ale także fakt, że te nadgodziny były wykonywane na życzenie niemieckiego pracodawcy, a przynajmniej z jego „wiedzą i wolą”. A ponieważ pracodawcy zazwyczaj nie pamiętają żadnej nadgodzin w niemieckim sądzie pracy, roszczenia o zapłatę za nadgodziny są zazwyczaj odrzucane.

Dlatego też takie pozwy na ternie Niemiec mają zazwyczaj szansę powodzenia tylko wtedy, gdy pracownik przynajmniej spisywał swój własny czas pracy. Ponadto, jeżeli pracownik chce otrzymywać wynagrodzenie za przepracowane nadgodziny, zazwyczaj musi dotrzymywać terminów. W takich przypadkach postępowanie o zapłatę za nadgodziny ma w Niemczech szansę powodzenia, gdy pracownik upomni o swoich roszczeniach w odpowiednim czasie, przestrzegając odpowiednich terminów.

Wynagrodzenie za nadgodziny dla zawodowych kierowców na ternie Niemiec

Chcecie Państwo dowiedzieć się więcej o płatnościach za nadgodziny dla zawodowych kierowców? Zapraszamy do lektury naszego artykułu na ten temat.